Po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej małżonkowie mogą podzielić swój majątek dorobkowy. Sprawy o podział majątku wywołują wiele emocji i często trwają latami. Warto wiedzieć jakie są sposoby podziału majątku wspólnego.
Sposoby podziału majątku wspólnego
Podstawową przesłanką do podziału majątku wspólnego jest zniesienie wspólności majątkowej. Może ono nastąpić z umowy stron albo z orzeczenia sądu (np. rozwód).
Sprawy o podział majątku wspólnego można rozstrzygnąć:
- Umową stron (przy czym jeżeli w skład majątku wchodzi nieruchomość to umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego),
- Ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez Sąd,
- W drodze postępowania sądowego.
Sądowy podział majątku wspólnego
Jak sprawa o podział majątku (np. nieruchomości) trafia do sądu należy wiedzieć, że sąd nie jest związany wnioskiem stron w zakresie składu i wyceny majątku. Sąd z urzędu ustala skład i wartość majątku wspólnego podlegającego podziałowi.
Wartość poszczególnych składników majątkowych ustala się wg stanu z dnia zniesienia wspólności lecz wg. cen z chwili dokonywania podziału.
Przedmiotem podziału są aktywa a nie długi jeszcze nie spłacone. Sąd może jednak rozliczyć długi już spłacone (np. spłacone po ustaniu wspólności majątkowej raty kredytu).
Majątkiem wspólnym są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.
Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Sąd dokonując wyceny nieruchomości powinien zlecić rzeczoznawcy majątkowemu sporządzenie operatu szacunkowego określającego rynkową wartość nieruchomości. Należy pamiętać, że ważność operatu szacunkowego wynosi rok. W przypadku, gdy okres ten minął
sąd powinien zlecić dokonanie aktualizacji operatu.
Sądowy podział majątku wspólnego polega na:
1) Podziale fizycznym rzecz wchodzących w skład majątku,
2) Przyznaniu rzeczy jednemu z małżonków z obowiązkiem odpowiedniej spłaty drugiego,
3) Sprzedaży rzeczy stosownie do przepisów KPC i podziale sumy netto uzyskanej ze sprzedaży zgodnie z udziałem w majątku wspólnym.
Dokonując podziału majątku wspólnego i zniesienia współwłasności w pierwszej kolejności należy brać pod uwagę treść zgodnego wniosku stron co do proponowanego sposobu podziału.
Brak zgody co do sposobu podziału obliguje sąd do rozważenia wszystkich sposobów zniesienia współwłasności o wyboru najbardziej optymalnego służącego zaspokojeniu potrzeb obu stron. Dlatego sąd orzekając w sprawie podziałowej nie jest związany stanowiskiem stron do co sposobu podziału, tym bardziej, że najczęściej są to stanowiska rozbieżne.
Sąd nie może wbrew woli uczestnika przyznać mu prawa majątkowego i zasądzić od niego na rzecz drugiego spłaty lub dopłaty, niezależnie od motywacji dotyczącej odmowy przejęcia składnika majątkowego.
Jeżeli żadna ze stron nie wyrazi zgody na przyznanie rzeczy (najczęściej nieruchomości), to sąd powinien zarządzić jego sprzedaż i dokonać podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży.
Ustalenie wartości nieruchomości obciążonej hipoteką
Przez wiele lat orzecznictwo SN stało na stanowisku, że obciążenie hipoteczne nieruchomości odpowiadające aktualnemu na dzień dokonania podziału zadłużeniu zabezpieczonemu hipoteką powinno być odjęte od wartości nieruchomości ustalonej w toku postępowania działowego. Sąd Najwyższy zmienił linię orzeczniczą i uznał, że w sprawie o podział majątku wspólnego małżonków obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy sąd przydzielając tę nieruchomość na własność jednego z małżonków ustala jej wartość i jeżeli nie przemawiają przeciwko temu jakieś ważne, szczególne względy z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego.
Spłata lub dopłata w podziale majątku wspólnego
Gdy w wyniku podziału małżonek nie otrzyma żądnych przedmiotów majątkowych lub otrzyma przedmioty o wartości niższej od jego udziału, przysługuje mu spłata lub dopłata.
Spłata zostaje zasądzona, gdy uprawniony do niej małżonek nie otrzymał żądnej rzeczy wchodzącej w skład majątku wspólnego.
Dopłata zostaje zasądzona gdy małżonek otrzymał w wyniku podziału przedmioty o wartości mniejszej niż jego udział w majątku wspólnym.
Postępowanie sądowe w sprawie o podział majątku wspólnego
Sprawy o podział majątku wspólnego rozpoznaje w postępowaniu nieprocesowym właściwy rzeczowo jest Sąd Rejonowy.
Właściwym miejscowo Sądem Rejonowym jest:
– sąd miejsca położenia majątku, a jeżeli wspólność ustała przez śmierć jednego z
małżonków sąd spadku ( art. 566 KPC
– jeżeli w chwili składania wniosku o podział majątku oboje małżonkowie już nie żyją,
to właściwy miejscowo jest sąd spadku tego z małżonków, który zmarł wcześniej.
Wniosek o podział majątku wspólnego może być skutecznie złożony przez:
1) każdego z małżonków lub byłych małżonków;
2) spadkobierców małżonków, jeżeli małżeństwo ustało przez śmierć, którego z małżonków, bądź jeżeli któryś z małżonków lub oboje zmarło po ustaniu wspólności ale przez złożeniem wniosku o podział majątku wspólnego;
3) nabywców spadku lub udziału w spadku;
4) następców prawnych małżonka i ich spadkobierców, jeżeli małżonek po ustaniu wspólności zbył swój udział osobie trzeciej;
5) wierzyciela, który w postępowaniu egzekucyjnym zajął roszczenie o podział majątku wspólnego.
Wniosek o podział majątku wspólnego powinien zawierać dane pozwalające sądowi na
1) Ustalenie składu majątku wspólnego,
2) Dokonanie wyceny jego wartości,
3) Dokonanie zniesienia współwłasności,
4) Ustalenie ewentualnych nierównych udziałów w majątku wspólnym,
5) Rozstrzygniecie roszczeń pomiędzy małżonkami podlegających rozliczeniu przy podziale majątku a powstałych zarówno w czasie trwania wspólności jak i po jego ustaniu.
Opłata od wniosku o podział majątku
Wniosek podlega opłacie stałej. Opłatę w wysokości 1000 złotych pobiera się od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej. Jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 złotych.